Coen Kardeşler imzası taşıyan A Serious Man oldukça yerinde ve zekâ ürünü göndermeleriyle hepimizi hayatın anlamını sorgulamaya davet ediyor. Coen Kardeşler koleksiyonunun değerli parçalarından biri olan filmin mutlaka izlenmesi gerekenler arasında gösterilmesine şaşmamalı.
A Serious Man çekim açıları ve özellikle yakın çekim sahneleri ile izleyiciye üst düzey bir seyir zevki sunuyor. Işık oyunlarıyla yaratılan ince detaylar, gerçek ile rüyanın zaman zaman birbirine girdiği ve isyanın doruk noktalara tırmandığı sahnelerin vuruculuğu Coen Kardeşlerin kalitesini gözler önüne sermekte. Ayrıca filmin geçtiği zamanın ruhuna uygun olarak seçilen Jefferson Airplane imzalı eserler sahnelerin iniş-çıkışlarına uygun bir şekilde filme monte edilmiş. Ek olarak şunu söyleyebilirim ki filmimiz aleni göndermelerle klişe mesajlar vermenin çok uzağında. Bu yüzden hızlı bir ön izlemenin ardından filmin üzerine oturduğu teorinin analizini yapmanın yararlı olacağı kanaatindeyim.
2009 yapımı A Serious Man 1967 yılı Minnesotası’nda Yahudi bir aile babası olan fizik profesörü Larry Gopnik’in (Michael Stuhlbarg) başından geçenleri konu ediniyor. Neredeyse hayatındaki bütün insanlar tarafından kıskaca alınmış olan Larry bütün bu sorunlarla ciddi bir adam gibi başa çıkmaya çalışmaktadır. Bir Yahudi geleneği olan oğlu Danny’nin (Aaron Wolff) on üçüncü yaş günü ayinine iki hafta kalmıştır. Kızı Sarah (Jessica McManus) sürekli cebinden para aşırıp burun estetiği yaptırma derdindedir. Böbrek hastası abisi Arthur (Richard Kind) beş parasız kalmış, kendi evinin kanepesinde uyumaktadır ve eyalette yasak olmasına rağmen gizli gizli kumar oynamaya devam etmektedir. Bu esnada aşırı milliyetçi komşusu Brandt (Peter Breitmayer) evinin bahçe arazisi üzerinde sürekli hak iddia etmekte ve Larry’nin uyarılarına kulak asmamaktadır. Ayrıca üniversitede ders verdiği bir öğrencisi zayıf notunu yükseltmesi karşılığında Larry’ye gizlice rüşvet vermiştir ve bunu bir tehdit olarak kullanmaktadır. Son olarak karısı Judith (Sari Lennick) en samimi arkadaşı Sy Ableman (Fred Melamed) ile evlenmek istediği için Larry’nin evi terk etmesini ve kendisine yine bir Yahudi geleneği olan boşanma kağıdı hazırlamasını talep etmektedir. Yazarken bile yorulduğum bunca sorun Larry üzerinden izleyiciye hayatın anlamını sorgulatmaktadır.
Filmimizin analizine gelecek olursak A Serious Man, Schrödinger’in o meşhur kedi paradoksu üzerine kuruludur. Daha açık ifade etmek gerekirse bu paradoks bir hayatı sorgulatma aracı olarak karşımıza çıkmaktadır. Zaten bu ipucu filmin ilk sahnesinden kendisini göstermeye başlamıştır. Filmle hiçbir ilişkisi olmayan ve en başta gösterilen kısa öykünün ana teması bu paradoksu işaret etmektedir. Devamındaki sahnede de zaten Larry bu paradoksu telaffuz etmiştir. Özünde kuantum fiziği ile ilgili olan Schrödinger’in kedi paradoksunun ana fikri bir kutu içine konulan kedinin bir saat sonra ölü olup olmadığının kutunun kapağı açılıp bakılmadan anlaşılamayacağıdır. Dolayısıyla da paradoks bize kapak açılıp bakılmadığı sürece kedinin hem ölü hem de diri olduğunu iddia eder. Fakat bir kedinin aynı anda hem ölü hem de diri olması imkânsızdır. Zaten paradoksu yaratan da bu ikili olma halidir.
Film boyunca Larry’nin başındaki belalar Larry’yi ne öldürmüş ne de yaşatmıştır. Bu iki keskin ucun arasında bir yerde sıkışan profesör fikir almak için gittiği hahamlardan da bu paradoksu anımsatan cevaplar alır. İşin ironik olan yanı ise bir fizik profesörü olarak öğrencilerine anlattığı bu paradoksu konu kendi hayatı olunca anlamlandıramamış olmasıdır. Gerçek ile rüyanın birbirine karıştığı sahnelerin vuruculuğu filmin üzerine kurulu olduğu bu açmazı işaret etmektedir.
Paradoksun en iyi hissedildiği sahnelerden birisi Larry ile kendisine gizlice rüşvet veren öğrencisinin babası arasında geçen diyalogdur. Bu sahnede Larry öğrencisini kendisine rüşvet vermekle suçladığı anda baba da Larry’yi iftira atmakla suçlar ve onu rüşvet aldığı için dava edeceğini söyler. Bunu üzerine Larry öğrencinin babasına rüşvetten bahsettiğine göre oğlunun parayı bıraktığını kabul ettiğini söyler ve baba yeniden bunun bir iftira olduğunu söyleyerek ve kendisini dava edeceğini yineler. Bu sahne Schrödinger’in kedi paradoksunun tipik bir örneğidir. Para hem vardır, hem de yoktur. Aynı şekilde yaşlı hahamın Larry’ye yol göstermesi için anlattığı dişçi hikâyesinin de özünde bu paradoks vardır. Ortada bir yardım mesajı vardır ama yardım edilecek bir konu yoktur. Önemli olan birisine yardım etmenin gerekliliği midir, yoksa mesajı görmezden mi gelmektir? “Patron her zaman haklı değildir, ama her zaman patrondur.”
Kısacası A Serious Man bu paradoks üzerinden izleyicinin hayatı sorgulaması gerektiğini ve zaman zaman bakış açısını değiştirmenin anlamayı kolaylaştıracağını hissettirmenin derdindedir. Ne de olsa kedi hem ölüdür, hem de değildir.
